Bir üretim sürecinde ve verili teknolojik düzeyde kullanılan faktörlerden birinin miktarı arttırılır ve diğer faktörlerin miktarı sabit tutulursa, miktarı arttırılan girdinin ilâve birimleri üretime katıldıkça toplam ürün bir noktaya kadar artacaktır. Bu noktadan sonra eklenen birim girdilerle ilâve ürün miktarı azalmaya ve hatta verim düşmeye başlayacaktır. İktisatta bu ilkeye azalan verimler kanunu denir. Bu kanunda belirli bir noktadan sonra değişken faktörün miktarının arttırılması durumunda ek ürün miktarı her defasında daha az olacaktır. Nedeni ise, değişken faktörün verimliliğinin giderek azalmasıdır.
Azalan Verimler Kanunu, ekonominin eski kavramlarından olup bu kavramı iktisadi bir model kurmaya yarayacak şekilde ilk kez açıklayan Turgot'dur. Daha sonra bu kanun hakkında İncelemeler yapmış iktisatçılar, James Anderson, Edward West, David Ricardo, Jean - Baptisto Say, John Stauart Mill ve Paul LeroyBeaulieu'dur.
Turgot azalan verimler kanunu hakkındaki görüşlerini açıklarken, verimli, fakat işlenmemiş bir toprak parçasına bir miktar tohum atıldığını varsaymış, ancak bu durumda ekilen tohumu bir kayıp olarak nitelendirmiştir. Daha sonra toprağı hazırlamak, emek ve biçmek için ekmek harcanacak olduğunda, ekilen tohum ürün getirecek ve harcanan emek birimi arttırıldığı takdirde, elde edilen ürün miktarı da o ölçüde artış gösterecektir.
Ancak belli bir sınırdan sonra emek miktarındaki artışa rağmen ürün oranı eskisinden daha düşük olacaktır.
XIX. yüzyılda azalan verimler kanunu üzerine görüşleri ile dikkati çeken İktisatçılar teknolojik ilerleme ile verimlilik artışlarının gıda maddeleri talebini karşılamakta yeterli faktörler olmadığını savunmuşlardır. David Ricardo, azalan verimler kanununun tarımsal üretimi arttırmak için daha fazla emek harcanmak suretiyle etkisini göstereceğini savunmuştur. Bu etki ile ürün fiyatları yükselecek ve toprak rantı değerlenecektir. Bunun yanında işçi kesimindeki ücretlerinin de en az geçim seviyesinde dalgalanacağını belirtmiştir.
Jean-Baptiste Say, Azalan Verimler Kanununun madencilikte geçerli olabileceğini savunurken; John Stuart Mill ise, bu kanunun yalnız gıda ürünleri açısından değil, diğer doğal kaynakların üretim faaliyetlerinde de etkili olabileceğini savunmuştur.
Thomar Malthus'un ünlü Nüfus Teorisi (1798) azalan verimler kanununa dayanmaktaydı. Nüfus artışının toplum üzerine etkilerini araştıran Malthus'a göre nüfus geometrik diziyle, besin maddeleri ise aritmetik diziyle artmaktadır. Bu teoriye göre nüfûs gıda maddelerine göre daha fazla arttığından kişi başına düşen ürün azalmaktadır. Bu azalmanın nedeni de elverişli toprakların sınırlı olmasıdır. Aynı zamanda bu teoriye göre, nüfus için gerekli geçim araçlarının miktarı sınırlı olup, bu araçların miktarı arttığı halde, nüfus da artış gösterir. Ancak toprak miktarı sınırlı olduğundan nüfusta meydana gelen artışlar hayat seviyesini düşürmektedir.
Azalan Verimler Kanununun işleyişini bir örnekle açıklayabiliriz. 10 dönüm büyüklüğünde, buğday üretimine elverişli toprağın olduğunu varsayalım. Bu toprağı işlemeden atılan bir miktar tohum belki hiç ürün vermeyecektir. Aynı toprakta işçi çalıştırdığımızda durum değişecek ve toprağın işlenmesi sonucunda ürün elde edilecektir. Ancak çalıştırılan işçi sayısı arttırıldığı zaman ek ürün artışı da yükselecek ve belli bir noktadan sonra ek ürün artışı düşecektir.
İŞÇİ
|
|
|
|
sayısı
|
|
|
|
(değişken
|
Toplam
|
Ortalama
|
Marjinal
|
faktör)
|
Ürün
|
ürün
|
Maliyet
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
100
|
100
|
100
|
2
|
240
|
120
|
140 ,
|
3
|
390
|
130
|
150
|
4
|
520
|
130
|
130
|
5
|
610
|
122
|
90
|
6
|
660
|
110
|
50
|
7
|
660
|
94
|
0
|
8
|
640
|
80
|
-20
|
Ortalama ve Marjinal Ürün
Toplam Ürün
Değişen Faktör Miktarı (isçi/Adcı)
Ortalama Ürün
Değişken Faktör Mİkian (Îjçi/Adci)
Marjinal ürün
Tablodaki bilgilerden şu sonuçlar ortaya çıkmaktadır:
1- Başlangıçta hem toplum üründü, hem de marjinal ürün ile ortalama üründe artış görülmektedir.
2- Ancak değişken faktörün miktarı arttırıldığı zaman toplam üründe artış olsa ile, marjinal ürün düşmektedir;
3--Belli bir noktadan sonra marjinal' ürün sıfır olabildiği gibi, toplam ürün artışı durmakta ve daha sonra değişken faktör arttırıldığı takdirde toplam ürün düşmek, marjinal ürün de eksi değere ulaşmaktadır.
Azalan verimler kanunu teknolojik ilerlemenin olmadığı veya üretim fonksiyonunun sabit olduğu varsayımına dayanmaktadır. Aynı zamanda bu kanun değişken faktörün bütün birimlerini homojen kabul etmiş olup, teknoloji değişmediği ve sabit faktörlerin miktarı arttı-rılmadığı takdirde geçerli olmuştur. Bütün bu varsayımlarda değişme olduğu takdirde toplam ürün, ortalama ürün ve marjinal ürün eğrileri yukarı doğru kayacaktır.
