UYGARLIK TARİHİ 2. HAFTA ÖZET
2. ESKİ MEZOPOTAMYA TARİHİ VE UYGARLIĞI
Mezopotamya, Fırat ve Dicle Nehirleri arasındaki verimli bölgedir. Yukarı Mezopotamya, Akad, Asur ve Mitannilere; Güney Mezopotamya ise Sümer Şehir Devletleri, Babil Krallığı, Kassitler ve Khaldelilere ev sahipliği yapmıştır.
2.1. SÜMERLER
Her şehrin bir baş tanrısı ve ensi ya da lugal unvanlı bir yöneticisi vardı. Dönemin en önemli Sümer şehirleri; Kiş, Ur, Uruk, Lapaş, Umma ve Nippur'du. Çivi yazısını, tekerleği ve 60'lık matematik sistemini bulmuşlardır.
Not1: Lagaş kralı, Urukagina, bilinen ilk kanun koyucudur.
Not2: Kerpiçten yapılmış, basamaklı yüksek tapınaklar ziggurat olarak adlandırılmaktaydı.
2.2. AKADLAR
Kış şehrinin sarayında Kral Urzababa'nın baş muhasebecisi olan, Sami halkına mensup Sargon, M.Ö. 2350 yılında bir savaştan yenik dönen kralına darbe düzenleyerek tahta geçmiştir. Sami kültürünü temel alarak, kendi kültürleriyle bütünleştiren Akadlılar, büyük bir medeniyet geliştirdiler. Böylece dünyada ilk kez bu kadar geniş bir alan üzerinde, merkezi bir devlet kuruldu. İlk düzenli ordu sistemini kurdular.
2.3. III. UR HANEDANI
Sümerlerin meşhur şehri Ur'un III. Hanedanı tarafından kurulmuştur. Hanedanın en önemli krallarından Şulgi, imparatorluğun sınırlarını genişletmiş ve politik, idari ve ekonomik reformlar yaparak merkezi yapıyı güçlendirmiştir. İç mücadeleler, Elam istilaları ve Amurru göçleri sonucu M.Ö. 2000 civarında yıkılmıştır.
Not: III. Ur Hanedanı dönemi ''Yeni Sümer Dönemi'' ya da ''Sümer Rönesans Çağı.22 olarak da bilinir.
2.4. AMURRULAR
Amurru kelimesi Akadcadır. Suriye'nin kuzeyinde, Babilonya'dan Palmira vahasına yerleşmiş bir Sami kavmi oldupu bilinmektedir. Sanat eserleri; batı ve fırtına tanrısı Amurru'yu temsil eden silindirler, Kral Hammurabi'nin kanununu ihtiva eden stel.
2.5. ESKİ BABİL DÖNEMİ
Amurrular, Ur Hanedanının yıkılmasından yaklaşık yüz yıl sonra Babil'de bir krallık kurdular. Babil'deki Amurru krallığının en meşhur kralı Hammurabi, Güney Mezopotamya'yı birleştirerek krallığı büyük bir imparatorluk haline getirdi. Hammurabi, büyük bir fatihten ziyade bir kanun koyucu olarak bilinir. Hitit kralı I. Mureili, Babil'i fethedip yağmaladı ve Babil Krallığına son verdi.
Not: Hammurabi Kanunları, kısasa kısas özellikleriyle dikkat çekmektedir.
2.6. ASURLULAR (ESKİ ASUR DÖNEMİ)
III. Ur Hanedanı'nın yıkılmasının ardından bağımsızlığını kazanan kent, Kuzey Mezopotamya'da önemli bir güç haline gelmiştir. Başkenti Nİnova'dır. İlkçağda, Ortadoğu'nun en büyük imparatorluklarından biri olmuştur. Anadolu'da koloniler kurmuş, Anadolu'ya yazıyı taşımıştır. Anadolu'ya kalay satmışlardır. Anadolu'da çok sayıda karum (ticaret kolonisi) ve wabatarum (küçük konaklama yerleri) kurmuşlardır. Anadolu'daki en önemli Asur karumu Kayseri, Kültepe yakınlarındaki Kaneş'te idi.
2.7. KASSİTLER
Zagros dağlarından güneye inerek Mezopotamya'da devlet kuran dağ kavmidir.
M.Ö. 16. yy.da Kassit devletinin başına geçen krallar şunlardır: Barnaburiaş I, Kastiliyaş III, Ulam Buriaş, Agum III. 1158 yılında İran'dan gelen Elamlar, Babil'i fethederek Kassit krallığına son vermiştir.
2.8. ARAMİLER
1100 yılından itibaren göçebe Aramiler, Kuzey Suriye'den, Mezopotamya'ya girmeye başladılar. Şehirleri ele geçiremediler ve kırsal alanlara yerleştiler.
2.9. YENİ ASUR KRALLIĞI
İmparatorluk içindeki halkları korku ve tehcir yoluyla kontrol altında tutan Asurlular, iç çekişmeler sonucu zayıflamış ve Babil ve Med ordularının Niniveh'i fethetmesinden kısa bir süre sonra yıkılmıştır.
Sargon, Esarhaddon, Asurbanipal gibi kralların döneminde en parlak çağlarını yaşamışlardır.
Not: Her ne kadar Asurlular savaşçı bir toplum olarak bilinmekteyse de, Asur Kralı Asurbanipal'ın kütüphanesi meşhurdu.
2.10. YENİ BABİL KRALLIĞI
Babil'i ele geçiren Kalde kabilesinin lideri Nabopolassar, Mezopotamya tarihinin en önemli krallıklarından birini kurmuştur. Dağlık İran'dan gelen eşi için Babil'in Asma Bahçeleri'ni inşa ettirmiştir.
